„Samotne macierzyństwo bezdomnych kobiet. Analiza znaczeń nadawanych przez matki własnym doświadczeniom”

20 11 2025

W książce Anny Cierpka i Anny Wasiak „Samotne macierzyństwo bezdomnych kobiet. Analiza znaczeń nadawanych przez matki własnym doświadczeniom” podjęto próbę opisu potrzeb, przekonań, motywacji, obaw i dążeń bezdomnych kobiet samotnie opiekujących się dziećmi, aby lepiej rozumieć wybory, jakich dokonują one w obszarze własnego macierzyństwa, wychowywania dzieci, relacji partnerskich i rodzinnych, a także radzenia sobie z finansową sferą życia. Czytelnik znajdzie tu omówienie wybranych zjawisk, przybliżające do znalezienia odpowiedzi na takie ważne społecznie pytania, jak te, dlaczego pomoc udzielana matkom okazuje się nieskuteczna lub co skłania kobiety do posiadania potomstwa, mimo braku środków finansowych niezbędnych do jego utrzymania.

Według najnowszych danych, niemalże co czwarta rodzina w Polsce jest rodziną niepełną. Samotne matki zdają się być, w świetle dostępnych badań, grupą społeczną pełną sprzeczności i paradoksów. Tworzone przez nie rodziny stanowią znaczną część wszystkich rodzin w naszym kraju. Równocześnie ich specyficzne potrzeby są tylko w niewielkim stopniu rozpoznane i traktowane są one na równi z innymi rodzinami, określanymi jako problemowe czy dysfunkcyjne. Mimo częstego sięgania przez nie po różne formy wsparcia, rzadko prowadzi ono do trwałej poprawy sytuacji i uniezależnienia od systemu pomocy. Zastanawiające może być również to, dlaczego kobiety decydują się mieć kolejne dzieci w sytuacji trudności finansowych niekiedy tak znaczących, że prowadzących do bezdomności. Przewlekłe problemy rodzin monoparentalnych i liczne konsekwencje ich sposobu funkcjonowania sprawiają, że jest to zagadnienie istotne społecznie i wymagające zgłębiania w badaniach. Niniejsza publikacja, obok wnikliwej analizy kontekstu społecznego fenomenu oraz istniejących już badań, zawiera opis eksploracji przeprowadzonej z udziałem samotnych matek wychowujących swoje dzieci w warunkach bezdomności.

Złożoność badanego zagadnienia stanowiła dla Autorek zachętę do sięgnięcia po jakościową metodologię badań. Relatywnie rzadziej wykorzystywana, choćby ze względu na swoją czasochłonność, stwarza szczególne możliwości eksplorowania świata przeżyć wewnętrznych uczestników badania. Daje zatem niepowtarzalną szansę zrozumienia przekonań, wartości, celów czy emocji drugiego człowieka. Uzyskany na drodze pogłębionych wywiadów opis stanowi zajmującą dla czytelnika lekturę zapewniającą wgląd w osobiste doświadczenia matek, które trudno byłoby poznać w innych okolicznościach.

W prezentowanej pracy ujęto najistotniejsze z perspektywy samych uczestniczek aspekty ich funkcjonowania. Przykładowo, opisano w niej wszechogarniający charakter przeżywanej przez nie samotności, cyrkularny związek ubóstwa i samotności, role nieświadomie przypisywane dzieciom, czy też postrzeganie siebie w roli matki – także tej, która zrzekła się lub utraciła prawa rodzicielskie do niektórych własnych dzieci. Cześć z tych treści jest niezwykle rzadko opisywana w literaturze przedmiotu i stanowi o unikalności prezentowanego materiału.

Wnikliwie przeprowadzona analiza pozwala także na wnioskowanie o prawidłowościach rządzących działaniami uczestniczek badania, ich podstawowych motywacjach i potrzebach i. Zestawienie tych danych z wiedzą na temat realiów finansowych czy oferty wsparcia w Polsce dostarcza hipotez na temat przyczyn niskiej skuteczności oddziaływań pomocowych, przewlekłego utrzymywania się trudności ekonomicznych i poważnych jego skutków w rodzinach samotnych matek. W niniejszej pracy opisano między innymi sposób, w jaki kobiety rozumieją konieczność opłacania rachunków, spłacania długów lub jakie mają pomysły na uzyskanie własnego mieszkania. Analizowano również, dlaczego badane kobiety nie są skłonne korzystać z opieki przedszkoli czy żłobków dla swoich dzieci by móc podjąć pracę. Przyglądano się także rodzinnym relacjom, na skutek których, zwłaszcza u dzieci, nasilały się liczne, także psychologiczne konsekwencje złej sytuacji materialnej. Na tej podstawie możliwe było stworzenie zaleceń praktycznych dotyczących współpracy z samotnymi matkami, czy też organizacji pomocy. Książka ta stanowi zatem ważne źródło wiedzy dla pracowników zajmujących się szeroko pojętą pomocą społeczną i dla decydentów odpowiedzialnych za system pomocy socjalnej w naszym kraju.

Podjęty problem, a także zastosowana metoda jakościowa, jaką jest interpretacyjna analiza fenomenologiczna, wyróżniają tę książkę spośród większości podobnych przedsięwzięć badawczych, przeważnie wykorzystujących metodologię ilościową. Praca może być przydatna zarówno studentom i doktorantom studiów psychologicznych, pedagogicznych i socjologicznych, jak i pracownikom instytucji pomocowych mających w kręgu podopiecznych samotne matki.

z recenzji dr hab. Marii Straś-Romanowskiej, prof. em. UWr

Monografia ta oparta jest na ważnych założeniach zarówno z perspektywy poznawczej, jak i aplikacyjnej. Dyskusja wyników, odwołująca się do badań innych specjalistów, wskazuje na dużą interdyscyplinarną wiedzę Autorek i ich wnikliwość psychologiczną. Publikacja jest niezmiernie cennym wkładem do nauki odnoszącej się do psychologii rozwoju człowieka, zdrowia i psychologii rodziny.

z recenzji prof. dr hab. Marioli Bidzan

Anna Cierpka – profesor uczelni, Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka wielu tekstów poświęconych psychologii rozwojowej i narracyjnej. W praktyce psychologicznej wykorzystuje założenia terapii systemowej oraz podejścia skoncentrowanego na rozwiązaniach.

Anna Wasiak – doktor nauk społecznych w dziedzinie psychologii, psychoterapeutka. W praktyce zawodowej odnajduje inspiracje do upowszechniania wiedzy psychologicznej. Szczególnie zainteresowana skutecznością różnych form oddziaływań psychoterapeutycznych z grupy podejść humanistyczno-doświadczeniowych

Książka dostępna jest do pobrania w dostępie otwartym