Marzec 1968 i lata 1968-1973

Wydarzenia marcowe 1968, które wstrząsnęły Uniwersytetem Warszawskim nie tylko nie ominęły psychologii ale wręcz spowodowały, że znalazła się ona w oku cyklonu. Psychologia mieściła się wówczas na terenie uniwersyteckim na Krakowskim Przedmieściu, studenci i pracownicy w sposób naturalny zatem uczestniczyli we wszystkich wydarzeniach. Jak wspominają bezpośredni uczestnicy zdarzeń, 8-ego marca (a był to piątek) sam budynek psychologii i pedagogiki był dość wyludniony. Zajęć prawie nie było, jedynym wykładem, który się odbywał, był wykład z historii psychologii prof. Budkiewicz. Na godzinę 12.00 zaplanowany był na dziedzińcu wiec, w którym wzięła udział znaczna liczba studentów psychologii. Wielu z nich brało potem udział w strajku uniwersyteckim. Ta wszystko sprawiło, że w ramach represji kierunek psychologii (ale nie pedagogiki), jako jeden z trzech kierunków na Uniwersytecie (pozostałe to matematyka oraz filozofia i socjologia) został na początku kwietnia rozwiązany, a wszyscy jego studenci musieli składać podania o ponowne przyjęcie na studia. Powołana została komisja złożona z pracowników (m.in. uczestniczyli w niej Janusz Grzelak i Maria Materska), która rozpatrywała podania studentów. W efekcie starań komisji, psychologia poniosła minimalne straty. Nie przyjęto ponownie na studia tylko (oczekującego w areszcie na proces) studenta Aleksandra Perskiego (obecnie przebywa w Szwecji). Straty wśród pracowników, w porównaniu z innymi kierunkami, też były niewielkie. Zwolniony został z pracy Jerzy Ekel (obecnie w USA). Do Szwajcarii wyjechała Edda Flesznerowa.

Wybiegając nieco w przyszłość wspomnijmy, że rok 1968 nie nauczył psychologów pokory. Przy najbliższej okazji, a była nią odgórna decyzja o zjednoczeniu organizacji młodzieżowych (rok 1972), studenci kierunku psychologii (i znów matematyki i socjologii) najaktywniej sprzeciwili się idei zlikwidowania Zrzeszenia Studentów Polskich. Na zjeździe zjednoczeniowym, mimo silnych nacisków, cztery osoby głosują przeciw, wszystkie z Uniwersytetu Warszawskiego, w tym student Jacek Santorski z psychologii. Władze Wydziału – dziekanem był wówczas prof. Maruszewski, starały się zresztą pomagać studentom i skutecznie chronić ich przed zewnętrznymi konsekwencjami.

A co dzieje się poza tym na psychologii na przełomie lat 60-tych i 70-tych? W roku akademickim 1968/1969 dochodzi znów do reorganizacji. W ramach represji “pomarcowych” likwidowane są na wszystkich uniwersytetach w Polsce, ze względu na swój “burżuazyjny” charakter, katedry – na ich miejsce powstają Instytuty. Zamiast jednego Wydziału Pedagogiki powstaje Wydział Psychologii i Pedagogiki, którego dziekanem zostaje Mariusz Maruszewski, a prodziekanem Stanisław Mika (w następnym roku prodziekanem będzie Ziemowit Włodarski). W ramach Wydziału powstają dwa odrębne instytuty, Pedagogiki oraz Psychologii. Dyrektorem Instytutu Psychologii mianowany zostaje Tadeusz Tomaszewski, jego zastępcą Jan Strelau.

Rozwinięty charakter ma już program ówczesnych studiów: prototyp programu aż do teraz realizowanego na naszym Wydziale. Pamiętajmy zresztą, że w tamtych czasach programy nauczania na kierunku psychologia były wspólne dla wszystkich uczelni w Polsce (wyjątkiem był tylko niepaństwowy KUL), inne były tylko nazwiska wykładowców. Warto chyba zatem dla informacji dzisiejszych studentów przytoczyć w całości ten program, jakby nie było, sprzed pełnych 30 lat. Na nim wszak kształciły się dzisiejsze 45 -55-latki czyli po prostu duża część obecnej kadry profesorskiej naszego Wydziału.

Na studiach magisterskich nie kończyła się działalność dydaktyczna Instytutu. Na wiosnę 1969 roku Instytut zwrócił się z prośbą do Ministerstwa o wyrażenie zgody na otwarcie u siebie Studiów Doktoranckich. Proponowane specjalizacje i ich kierownicy to: psychologia ogólna (T,.Tomaszewski, J. Kozielecki, J. Strelau), psychologia osobowości (J. Reykowski), psychologia społeczna (St. Mika), neuropsychologia (M. Maruszewski), psychologia kliniczna (H. Spionek), psychologia pamięci i uczenia (Z. Włodarski, W. Budohoska), psychologia wychowawcza (L. Wołoszynowa, A. Gurycka), psychologia sądowa (M.Żebrowska), psychologia pracy (Z. Pietrasiński).

W odpowiedzi na to pismo w dniu 1 lipca 1969 Ministerstwo wyraża zgodę na utworzenie w Uniwersytecie Warszawskim “Instytutowego Studium Doktoranckiego Psychologii z limitem 20 miejsc na I roku”. Specjalizacja ma dotyczyć całej dyscypliny “ze szczególnym uwzględnieniem psychologii wychowawczej” (pismo Rektora Zygmunta Rybickiego, z dn. 9 lipca 1969 roku).

Program studiów, które ruszają od następnego roku akademickiego był, jak można to sprawdzić w dokumentach, wymagający. Obejmował on cztery grupy tematyczne zajęć: przygotowanie teoretyczne, dydaktyczne, praktyczne i badawcze doktoranta. W ramach przygotowania teoretycznego obowiązywały go trzy cykle zajęć: (1) Społeczno-filozoficzny, w tym: filozofia – seminarium ok. 50 godz. I rok, zakończone egzaminem, oraz nauki polityczne – seminarium 50 godz., II rok, zakończone zaliczeniem, (2) metodologiczny, w tym metodologia badań naukowych – seminarium 50 godz., I rok, zakończone zaliczeniem oraz metodologia badań diagnostycznych – seminarium, 50 godz., II rok, zakończone egzaminem oraz cykl (3) specjalistyczny, obejmujący wykłady z psychologii ogólnej z elementami psychologii wychowawczej, rozwojowej, klinicznej lub (dla osób specjalizujących się w psychologii dziecka) psychologię rozwojową, wychowawczą i kliniczną z elementami psychologii ogólnej (razem 50 godzin), zakończone egzaminem oraz odpowiednie konwersatorium z przedmiotu kierunkowego (50 godzin rocznie). Czwartym cyklem był język obcy (140 godzin zajęć w ciągu dwóch pierwszych lat). Łącznie dawało to zajęć dydaktycznych: w roku I ok. 270 godz. tj. 8.5 godz. tygodniowo oraz 2 egzaminy, w roku II ok. 220 godz. tj. 7 godz. tygodniowo oraz 1 egzamin i kolokwium z języka obcego, w roku III ok. 50 godzin tj. około 2 godziny tygodniowo.

W ramach przygotowania dydaktycznego doktorant zobowiązany był do prowadzenia 60 godzin zajęć rocznie, zajęcia te były oceniane przez kierownika zespołu dydaktycznego. W ramach przygotowania praktycznego powinien odbyć czteromiesięczną praktykę w różnych instytucjach (wymóg ten w latach 70-tych zlikwidowano). Poza tym doktorant zobowiązany był oczywiście do napisania pracy doktorskiej i do uczestniczenia w odpowiednim konwersatorium. Postępy doktoranta miały być oceniane corocznie.

Warunkiem przyjęcia na studia doktoranckie było zdanie kolokwium (ustnego i pisemnego) z obowiązkowej oraz wybranej literatury psychologicznej (minimum 600 stron) oraz przedstawienie rozwiniętego projektu pracy. Wśród 23 doktorantów pierwszego naboru (X 1969) znalazł się między innymi Jerzy Trzebiński. Kandydatów na studia było zresztą chyba niemało, skoro lista z datą 1970 (a więc na drugi nabór) zawiera aż 98 nazwisk.

Studia doktoranckie otwarte przy Instytucie przyspieszyły dalszy rozwój kadry, tym razem obok doktorantów “starej gwardii” będą to już uczniowie ich uczniów. Obok toru studiów doktoranckich na początku lat 70-tych doktoraty robią też zatrudnieni na etatach młodzi asystenci. Są to w ogromnej większości pierwsi uczniowie uczniów profesora Tomaszewskiego. I tak u Janusza Reykowskiego doktoryzują się: Maria Krawczyk (później Jarymowicz), Maria Szostak. Teresa Szustrowa i Elżbieta Paszkiewicz, u Jana Strelaua: Andrzej Eliasz i Tatiana Klonowicz, u Adama Frączka: Kazmierz Wrześniewski, u Stanisława Miki: Krystyna Skarżyńska, u Mariusza Maruszewskiego: Danuta Kądzielawa (po jego śmierci doktorat obroni u prof. Tomaszewskiego) i Grace Wales Shugar. W Katedrze Psychologii Wychowawczej do grona młodych doktorów tej generacji dochodzą uczniowie profesor Spionek: Barbara Sawa. Hanna Nartowska, Maria Chłopkiewicz i Małgorzata Kościelska oraz doktorantka Lidii Wołoszynowej: Irena Borzym. Większość z tej grupy pozostanie potem w Instytucie, a niektórzy rozpoczną nowe gałęzie badawcze i zainicjują nowe formy dydaktyczne (np. Lidia Grzesiuk, stanie się głównym organizatorem specjalizacji w zakresie psychoterapii, a Kazimierz Wrześniewski – w zakresie psychologii medycznej).

 

Następny: Na Stawkach (lata 1973-1980)